「カルデア神託の周辺(プセロスなどを読む)」カテゴリーアーカイブ

プセロス「カルデア神託註解」 7

Τινὲς δὲ ἁπλούστερον ἐξηγήσαντο τὸ παρὸν λόγιον · ¨μὴ ἐξάξῃς¨ γὰρ, φησίν, ¨ἵνα μὴ ἐξίῃ ἔχουσά τι¨ · τοῦτ᾿ ἔστι · μὴ προανέλῃς σαυτὸν τοῦ φυσικοῦ θανάτου, κἂν πάνυ πεφιλοσόφηκας · οὔτω γὰρ τῆς τελεωτάτης καθάρσεως ἔτυχες. Ἔνθεν καὶ ἀφιπταμένη ἡ ψυχὴ τοῦ σώματος διὰ τῆς τοιαύτης ἐξαγωγῆς ἔχουσά τι τῆς θνητοειδοῦς ζωῆς ἔξεισιν. Εἰ γὰρ καὶ ¨ὡς ἐν φρουρᾷ τῷ σώματί ἐσμεν οἱ ἄνθρωποι¨ ὥς που δὴ καὶ Πλάτων εἴρηκεν ἐν ἀπορρήτοις λόγοις, τὴν ἄνω δόξαν μεμαθηκώς, ἀλλ᾿ οὐ δεῖ ¨ἑαυτὸν ἀποκτιννύναι τινὰ πρὶν ἂν ἀνάγκην θεὸς ἐπιπεμψῃ¨. Καὶ κρείττων ἡ ἐξήγησις αὕτη τῆς προτέρας καὶ τῷ χριστιανικῷ λόγῳ συμβαίνουσα.

ある人々は、上の神託をより単純に解釈してきた。「排出させてはならない。それが何かを引き連れて外に出ないように」とは次のような意味だと彼らは言う。つまり、みずからの自然の死に先立って高まってはならない、たとえ知をすっかり愛そうともである、なぜなら完全な純化には至っていないからだ、というのである。このことから、魂がそのような導きにより肉体から飛び立つ場合、死せる運命にある生命の何かをも引き連れていくことになる。実のところ、たとえ「私たち人間は肉体の監獄の中にいるようなもの」であり、上方からの見解を学んだがゆえにプラトンがそのことを謎めいた言葉で述べているとしても、「神が必然をもたらす前にみずから命を絶つ」べきではない。この解釈のほうが上の解釈よりも優れており、キリスト教の教義とも一致する。

プセロス「カルデア神託註解」 6

…Μὴ ᾿ξάξῃς, ἵνα μή τι ἔχουσα
ἐξίη…

Τοῦτο τὸ λόγιον καὶ Πλωτῖνος ἐν τῷ περὶ ἀλόγου ἐξαγωγῆς τίθησιν. Ἔστι δ᾿ ὁ λόγος παραίνεσις ὑπερφυής τε καὶ ὑπερήφανος. Φησὶ γὰρ μηδέν τι τὸν ἄνθρωπον πραγματεύεσθαι περὶ τὴν ἐξαγωγὴν τῆς ψυχῆς, μηδὲ φροντίζειν πῶς ἂν ἐξέλθοι τοῦ σώματος, ἀλλὰ τῷ φυσικῷ λόγῳ τῆς διαλύσεως παραχωρεῖν. Αὐτὸ γὰρ τὸ ἐμμέριμνον εἶναί τινα περὶ τῆς τοῦ σώματος λύσεως καὶ τῆς ἐντεῦθεν ἐξαγωγῆς τῆς ψυχῆς μετάγει τὸν νοῦν ἀπὸ τῶν κρειττόνων καὶ ἀπασχολεῖ περὶ τὴν τοιαύτην φροντίδα, ἔνθεν τοι οὐδὲ καθαίρεται τελεώτατα ἡ ψυχή. Ἀσχολουμένοις οὖν ἡμῖν περὶ τὴν ἀνάλυσιν, ἐὰν τηνικαῦτα ὁ θάνατος παραγένηται, οὐκ ἐλευθέρα παντάπασιν ἔξεισιν ἡ ψυχὴ ἀλλ᾿ ἔχουσά τι τῆς ἐμπαθεστέρας ζωῆς. Πάθος γὰρ ὁρίζεται ὁ Χαλδαῖος τὸ φροντίζειν περὶ τοῦ θανάτου τὸν ἄνθρωπον. Δεῖ γάρ, φησί, μηδενὸς ἑτέρου φροντίζειν ἢ τῶν κρειττόνων ἐλλάμψεων, μᾶλλον δὲ μηδὲ περὶ τούτων φροντίζειν, ἀλλ᾿ ἀφεικότα ἑαυτὸν ταῖς ἀναγούσαις ἡμᾶς ἀγγελικαῖς ἢ θειοτέραις δυνάμεσι καὶ τὰ τοῦ σώματος μύσαντα αἰσθητήρια, εἰπεῖν δὲ καὶ τὰ τῆς ψυχῆς, ἀπολυπραγμονήτως καὶ ἀνεννοήτως ἕπεσθαι τῷ καλοῦντι θεῷ.

「……(魂を)排出させてはならない。それが何かを引き連れて外へと出ないように……」

この神託を、プロティノスも非合理的な排出についての論に入れている。この論考は並外れて優れた勧告をなしている。というのも同書は、いかなる人間も魂の排出に関わってはならず、魂をどう肉体から離すか考えてもならないと述べ、むしろ自然の分離の法則に道を譲れと諭しているからである。なぜかというと、肉体からの分離、そこからの魂の排出について思い悩むことは、知性をより優れたものから逸らして、魂が完全には純化しないそのような思索に委ねてしまうことを意味するからだ。離脱に関心を注ぐ私たちに、もし時を同じくして死が訪れたなら、魂はあらゆるものから完全に解放されることにはならず、なんらかの生の苦しみを抱くことになってしまう。というのもカルデア人は、苦しみとは死をめぐる人間の憂慮のことと定義しているからである。より優れた啓示の光を置いてほかのことを憂慮してはならない、あるいはむしろ、そもそも憂慮などしてはならない、と彼は言う。むしろ私たちを高みへと導く天使の力、より神的な力へとみずからを委ねよ、と。また、肉体の感覚器官を閉じ、さらには魂の感覚をも閉じて、余計な干渉も思慮も排しつつ、呼び寄せる神に従え、と。

プセロス「カルデア神託註解」 5

Παραινεῖ οὖν ἵνα καὶ αὐτὸ τὸ σῶμα, ὅπερ φησὶν ¨ὕλης σκύβαλον¨, πυρὶ θείῳ ἐκδαπανήσωμεν, ἢ ἀπολεπτύναντες ἐς αἰθέρα κουφίσωμεν, ἢ μετεωρισθῶμεν ὑπὸ θεοῦ εἰς τόπον ἄϋλον καὶ ἀσώματον, ἢ ἐνσώματον μὲν αἰθέριον δέ, ἢ οὐράνιον · οὗ δὴ τετύχηκεν ὅ τε Θεσβίτης ῾Ηλίας καὶ πρὸ τούτου ᾿Ενώχ, μετατεθέντες ἀπὸ τῆς ἐνταῦθα ζωῆς καὶ εἰς θειοτέραν λῆξιν ἀποκαταστάντες, καὶ ¨μηδὲ τὸ τῆς ὕλης σκύβαλον¨, ἤτοι τὸ ἑαυτῶν σῶμα, ¨κρημνῷ¨ καταλείψσαντες. Κρημνὸς δέ ἐστιν, ὥσπερ εἰρήκαμεν, ὁ περίγειος τόπος. Τὸ δὲ τοιοῦτον δόγμα εἰ καὶ θαυμάσιόν ἐστι καὶ ὑπερφυές, ἀλλ᾿ οὐκ ἐπὶ τῷ ἡμετέρῳ βουλήματι ἢ δυνάμει ἡ δαπάνη κεῖται τοῦ σώματος καὶ ἡ πρὸς τὸν θειότερον τόπον μετάστασις · μόνης δὲ τῆς θείας ἤρτηται τὸ πρᾶγμα τῆς χάριτος τῆς τῷ ἀπορρήτῳ πυρὶ τὴν ὕλην ἐκδαπανώσης τοῦ σώματος καὶ τὴν ἐμβριθῆ καὶ γεώδη φύσιν ὀχήματι πυρίνῳ μετεωριζούσης εἰς οὐρανόν.

神託は、「質料の残滓」と呼ぶその身体さえも、私たちが神の火で焼き払うよう、あるいはやせ細らせてエーテルほどにまで軽量化するよう、あるいは神により、非質料的・非身体的な場所へ、身体的ではあってもエーテルでできた世界へ、天空へと引き上げてもらうよう忠告を与えている。そこはテスビテ人のエリアがたどり着いた場所であり、それ以前にはエノクが、現世の生からより神的な領域へと移り住んだ場所だ。彼は「質料の残滓」すなわちおのれの身体をも「深淵に」残しはしなかった。深淵とは、上に述べたように、地上の場所のことである。そうした考えがたとえ驚くべきもの、超自然的なものだとしても、身体の焼尽やより神的な場所への移動は、私たちの意志や力にもとづくのではない。そうした行いは神の恩寵にのみに依存するのであり、それは、えもいわれぬ火で身体の物質を焼き払い、重く土のような本性を、炎のような乗り物で天空にまで運び上げるのである。

プセロス「カルデア神託註解」 4

Μηδὲ τὸ τῆς ὕλης σκύβαλον κρημνῷ καταλείψῃς.

¨Μηδὲ τὸ τῆς ὕλης σκύβαλον¨ φησι τὸ λόγιον τὸ τοῦ ἀνθρώπου σῶμα τὸ ἐκ τεσσάρων στοιχείων συγκείμενον καί, ὥσπερ ἐν διδασκαλίας λόγῳ καὶ παραινέσεώς φησι πρὸς τὸν διδασκόμενον, ὅτι Μὴ μόνον τὴν ψυχήν σου πρὸς τὸν θεὸν μετεώρισον καὶ τῆς βιωτικῆς συγχύσεως ὑπερτέραν ποίησον, ἁλλ᾿, εἰ δυνατόν, μηδὲ αὐτὸ τὸ σῶμα ὅπερ ἠμφίεσαι καὶ ὅπερ ¨συκβαλόν¨ ἐστι ¨τῆς ὕλης¨, τοῦτ᾿ ἔστι πρᾶγμά τι ἀπερριμμένον καὶ καταπεφρονημένον καὶ ὕλης παίγνιον, εἰς τὸν περίγειον ¨καταλείψῃς¨ κόσμον. Κρημνὸν γὰρ τὸν ἐνταῦθα τόπον ὀνομάζει τὸ λόγιον. Ὥσπερ γὰρ ἀπὸ μετεώρου τόπου τοῦ οὐρανοῦ ἡ φύσις ἡμῶν ἐνταῦθα κατακρημνίζεται.

「質料の残滓も、深淵に残しておいてはならない」

「質料の残滓」と神託は言う。それは四つの元素から成る人間の身体である。また、教説の言葉であるかのように、それは弟子に次のように言う。あなたの魂を神のもとへと高め、生の混乱を乗り越えるのみならず、もし可能であれば、あなたが着ているその身体、質料の「残滓」であるその身体、つまり顧みられず蔑まれる何らかのもの、物質的な玩具をも、この地上世界に残しておいてはならない、と。というのも神託は、この地上世界を深淵と名指しているからである。天空の、地から離れた場所から、私たちのピュシスはこの地へと投げ落とされたのだから。

プセロス「カルデア神託註解」 3

Ὁ μὲν γὰρ ἑλληνικὸς λόγος, ἀθάνατον τιθεὶς καὶ τὴν ἄλογον τοῦ ἀνθρώπου ψυχήν, μέχρι τῶν ὑπὸ σελήνην στοιχείων αὐτὴν ἀνάγει · τὸ δὲ χαλδαϊκὸν λόγιον καθαῖρον αὐτὴν καὶ ὁμόφρονα ποιοῦν τῇ λογικῇ ψυχῇ, εἰς τὸν ἐπέκεινα τῆς σελήνης τόπον τὸν ἀμφιφαῆ ταύτην ἀποκαθιστᾷ. Kaὶ τὰ μὲν τῶν χαλδαίων δόγματα τοιαῦτα. Οἱ δὲ τῆς εὐσεβείας ὑφηγηταὶ καὶ τῶν χριστιανικῶν δογμάτων ὑποφῆται καὶ κήρυκες οὐδαμοῦ τὴν ἄλογον ψυχὴν ἀνάγουσιν, ἀλλὰ θνητὴν διαρρήδην ὁρίζονται, ἄλογον δὲ ψυχὴν τίθενται τὸν θυμὸν καὶ τὴν ἐπιθυμίαν τὴν ὀρεγομένην γενέσεως. Οὕτω γοῦν ὁ Νυσσαεὺς Γρηγόριος ἐν τῷ περὶ ψυχῆς λόγῳ διέξεισιν.

というのもギリシアの言葉は、人間の非理性的魂をも不死のものとし、月下の元素にまで引き上げているからである。一方でカルデア神託はそれを浄化し、理性的魂と同じ情感で結び、月を越えた光溢れる場所へと再び戻す。カルデアの教義とはそのようなものなのである。一方、キリスト教の教義の信仰を導く人々、預言者、布教者たちは、誰も非理性的魂を高みに導こうとはせず、死を運命づけられたものと明確に断じ、非理性的魂を生成に向かう意志ないし欲望と位置づける。このことは、たとえばニュッサのグレゴリオスが魂についての著書で示している。